Poezia e poetes Xhemile Hoxha – Aliu

Zymer Mehani

1. “Ngjyrat e atdheut”

Duke lexuar poezitë e poetes Xhemile Hoxha-Aliu, tek ne u nxit kërshëria e kërkimit, sepse kjo poete vargjet e veta i nisi në vorbullën e aventurave të gjata dhe krajatave të jetës, kundruall dallgëve, duke pasqyruar në artin e saj edhe shqetësimet që kjo dhe brezi i saj i përjetuan gjatë viteve ’90 të shekullit XX, kur si shumë qytetarë të tjerë të Kosovës, edhe kësaj iu desh që t’i marrë rrugët e mërgimit.

Në botën e poezisë së poetes Xhemile Hoxha-Aliu gjejmë shtresa të shumta, ku përzihen kohët, ëndrrat dhe zhgjëndrrat, dëshirat dhe shpresat, gëzimet e zhgënjimet, vetëdija e ndërdija. Pena e saj nuk ndalet vetëm me përshkrim, por stili i saj është edhe më i gjerë dhe më i thellë, e kështu vazhdimisht e ndryshon këndin e vështrimit të fenomeneve dhe dukurive, por intensiteti i interesimit mbetet prore i njëjtë, i pandryshueshëm për çdo dukuri dhe fenomen, për çdo subjekt dhe objekt, për çdo detaj e tërësi.

Në poezinë e Xhemile Aliut ëndrra e nxit fshehtësinë e vet, jeta zhytet në ëndërr.
Malli për atdheun dhe njerëzit e përshkon çdo varg të poezisë, që del origjinal e njerëzor, por vazhdimisht i zjarrtë, që e zgjon dhe e motivon për vargjet e saj vazhdimisht.

Thuhet se ëndërrimtarët janë vetë krijuesit, artistët, e edhe Xhemile Aliu si poete duke ëndërruar depërton në magjinë e fjalës artistike dhe të artit përgjithësisht. Ajo është gjurmuese, vizionare dhe krijuese e poezisë. Një poete e tillë me vargjet e saj shkel shtigje të reja dhe hap botëra të reja.

E tërë kjo ka qenë prezente qysh moti në poezinë tonë shqipe, por kjo që na dhuron Xhemile Aliu është krejt e veçantë.
Ne si lexues të rregullt të poezisë së poetes Xhemile Aliu, e çmojmë lart hapërimin e saj të lehtë në artin poetik kundruall dallgëve të mërgimit, pa e lënduar, por përkundrazi duke e pasuruar vargun poetik shqiptar përgjithësisht. Në poezitë e kësaj poeteje takuam shpirtin e trazuar, që nuk rehatohet, por që vazhdimisht gjurmon e kërkon. Poetja Aliu ia del që përmes vargut ta transformojë të kaluarën në të sotmen, e të sotmen në të ardhmen. Kjo me vetmohim ka hap rrugë të reja nëpër të cilat shtegton vargu i saj i shkruar. Krijimtaria e poetes Xhemile Aliu është origjinale dhe premtuese për të pushtuar hapësira të gjera në mozaikun e pasur të letërsisë sonë që po kultivohet në diasporë, por edhe këtu në atdhe.

Gjuha e poezisë së poetes Xhemile Aliu është poetike, letrarisht e ndërtuar mirë, e pastër dhe nuk është e ngarkuar me dialektizma, krahinorizma apo barbarizma. Vargjet e kësaj poeteshe janë të skalitura me stil të nivelit të lartë dhe figuracioni poetik haset kudo në vargjet e saj. Kemi laryshi rimash dhe metra të ndryshëm të vargut poetik, fakt ky, i cili artit poetik të autores ia shton vlerën edhe më shumë.

2. “Dhembje shpirti”

Të flasësh për poezinë e poetes Xhemile Aliu-Hoxha, do të thotë, në radhë të parë, të flasësh për lidhjet e kësaj poezie me mallin për atdheun, që shkakton dhembje shpirti, por edhe të bën krenar. Kryesisht edhe vëllimi “Dhembje shpirti” i poetes Aliu shquhet me motivin e atdhedashurisë dhe të motiveve të tjera, si malli për vendlindjen, jeta në kurbet, heroizmi i bijve të atdheut në luftën për liri etj.etj., ku ravijëzohen me kujdes dhe përkushtim tablo përgjithësuese plot përthyerje emocionale mbi aktualitetin, në të cilin po jetojmë.

Tema e fateve të atdheut, e lirisë, e dinjitetit dhe e krenarisë kombëtare, po ashtu tema e besimit në të ardhmen, e përparimit dhe e perspektivës dominojnë në vargjet e vëllimit në fjalë.

Në këto poezi i është kënduar me përkushtim të thellë qëndresës shqiptare në shekuj:
Po ashtu i është kënduar me emocione edhe natyrës së bukur të vendlindjes dhe besimit për të ardhmen, krenarisë kombëtare dhe dëshirës për të jetuar në paqe e në mirëqenie.

Në vargjet e poetes Xhemile Aliu-Hoxha , atdheu si koncept gjeografik shkrihet e bëhet një me fatet e popullit qëndrestar e punëtor. Atdheu për poeten Aliu është motiv i fuqishëm që përshkon këtë vëllim poetik. Është ky motiv i trajtuar gjatë historisë së poezisë, por në poezitë e këtij vëllimi është krejt original dhe realist, duke qëndruar larg qoftë edhe shenjave më të zbehta të nacionalizmit apo urrejtjes për të tjerët:

Për shkrirjen e të gjitha motiveve dhe të disa motiveve më pak të rëndësishme (siç janë raportet e popullit me pushtetin, jeta shoqërore etj.) në një tërësi të vetme poetike, poetja u ka mbetur besnike pasqyrimeve të aktualitetit, duke i gërshetuar me mbresa e ndjenja dhe përsiatjet e veta.

Është me rëndësi të theksojmë se sikurse në vëllimin poetik “Ngjyrat e atdheut” të poetes Xhemile Aliu-Hoxha, edhe në përmbledhjen “Dhembje shpirti” vërehet mirë se dashuria për atdhe dhe malli për të prej mërgimtari janë burim frymëzimi dhe përjetimi, e që këto Poetja Aliu ia ka dalë që me sukses t’i mishërojë sa më mirë në poezitë e saj. Dhe vërejmë se, përgjithësisht, përthyerjet e realitetit në ndjenjat dhe mendimet e poetes, burojnë krejt natyrshëm prej pasqyrimit të aspekteve më të ndryshme të këtij realiteti.

Konstatojmë se rruga e zgjedhur e poetes Aliu është e përshtatshme me gjerësinë e temës dhe prirjes për të rrokur realitetin në mënyrë sa më shumëdimensionale.

3. “COPËZA JETE”

Dihet se lexuesi nuk kërkon vetëm të lexojë, por ai me të drejtë don që ky lexim të shkaktojë kënaqësi dhe ndezje ndjenjash, sepse, tek e fundit këtu qëndron edhe qëllimi i të krijuarit artistik, që të përjetojmë dhe të gjejmë kënaqësi në mënyrat e fshehta të vargëzimit.

Vetë natyra jonë njerëzore sikur është e prirur që gjithnjë, herë më pak e herë më shumë, të futet nëpër labirinthet nga më të panjohurat. Ajo është e tillë dhe nuk qëndron kurrë në të njëjtin vend, e uritur për gjithçka të re. Pra ne jemi të etshëm të lexojmë krijime për çështje dhe fenomene e dukuri të ndryshme, me kusht që të mos na shkaktojnë monotoni apo mërzitje. E të gjitha këto lexuesi do t’i përjetojë gjatë leximit të vëllimit poetik „Copëza jete„ të poetes Xhemile Hoxha-Aliu.

Poezitë e autores Xhemile Hoxha-Aliu janë të magjishme, ngase me forcën e tërheqjes na shtrëngojnë për t’i lexuar madje më shumë se një herë. Në fund të fundit çdo gjë që është e papritur, faktikisht është edhe tërheqëse në një mënyrë a tjetër për lexuesin kurreshtar.

Në vargjet e poetes Xhemile Hoxha-Aliu bukuria poetike gjendet edhe atje ku më së paku e presim. E kur e lexojmë poetin e mirë, presim gjithnjë që të zbulojmë ndonjë fshehtësi poetike, që të befasohemi me ndonjë kthesë të papritur të thellësisë së vargëzimit në skutat e fshehta të magjisë së fjalës poetike dhe të ëndrrave e krajatave jetësore.

Xhemile Hoxha-Aliu edhe në këtë vëllim ka ditur të përzgjedh motivet, të cilat i ka trajtuar mjeshtrisht, saqë interesimi i lexuesit nuk fashitet as atëherë kur mbaron leximi.
Vëllimi poetik „Copëza jete„ i poetes Aliu është një tërësi tablosh të jetës, buruar nga krojet e saj më të thella, ngase aty e gjejmë atë shprehjen e gjallë natyrale dhe elastike, që na nxit për ta shijuar dhe përjetuar sa më autentikisht.

Poetja Xhemile Hoxha-Aliu, vërehet shumë qartë se në vëllimin poetik „Copëza jete„ ka bërë përpjekje serioze prej krijueseje të denjë që të gjejë rrugë dhe mundësi të reja të krijimit poetik, ngase këtë e kërkon edhe vetë jeta.

4. “KOHË TË PËRFLAKURA”

Poetja Xhemile Hoxha-Aliu edhe në vëllimin poetik “Kohë të përflakura” na paraqitet me karakteristika të një poeteje të kultivuar dhe të kujdesshme, si një krijuese me një stil të vetin, të veçuar dhe interesant, ku përdor një gjuhë të bukur, të cilën ia del që ta shfrytëzojë artistikisht në përmasa të arsyeshme.

Ritimi i gjallë, melodika dhe ecuria e rrjedhshme e poezisë së poetes Aliu janë veçori karakteristike të saj si poete, elemente këto që na joshin dhe ngazëllejnë, duke na dhuruar plot emocione, kënaqësi e bukuri të përjetimit artistik. Pra, poezia e poetes Xhemile Hoxha-Aliu ka një ritëm të gjallë dhe të rrjedhshëm, prandaj na josh dhe na bën që ta lexojmë dhe rilexojmë, ngase na dhuron mbresa të papara.

Edhe në vëllimin poetik “Kohë të përflakura” poetja Aliu shkëlqen për kah talenti, kujdesi, maturia dhe nga shumë veti të mira të krijimtarisë së saj. Kjo poete në këtë përmbledhje poezish shtjellon motive të ndryshme, por domonantë janë motivi i atdhedashurisë, i kurbetit dhe motivi i dashurisë (në kuptimin edhe intim, edhe më të gjerë), motive këto të marrura nga jeta dhe aktualiteti, që përkojnë me dinamizmin e jetës, me të cilat hasemi përditë.

Edhe në poezitë e kësaj përmbledhje vërejmë se poetja Xhemile Hoxha-Aliu i kushton kujdes të posaçëm vargut, e skalit dhe e shtjellon në tërësi harmonike. Matja e vargjeve me njësi të përkryeme metrike është element që e ka pasur parasysh autorja në krijimet e këtyre poezive, ngase e kupton se me të është i lidhur parimi kryesor i krijimtarisë poetike. Prandaj të gjitha këto elemente (motivet, ritmika, metri, rimat, gjuha etj.) që i hasim në këtë vëllim, na bindin se autorja Aliu di të krijojë sipas kërkesave teoriko-letrare.

Motivet dhe tematikat e poezive të Xhemile Hoxha-Aliut janë dëshmi gjeturie, ndërgjegjësimi dhe prirjeje poetike. Vërtet ato i ka trajtuar me një përkushtim të madh, duke i gdhendur vargjet, duke i dendësuar poezitë, duke e matë dhe rimatë çdo njësi të kësaj poezie. Meqë të gjitha këto elemente janë shtjelluar dhe janë shtrirë në një tërësi harmonike dhe kuptimplote, del rezultati i pritur se poezia e Aliut është ngritur në nivelin e kënaqshëm artistik. Vërtet, kështu siç janë, poezitë e poetes Xhemile Hoxha-Aliu kanë ngjyrim individual dhe tingull të veçuar dhe me disa elemente zgjojnë interesim, por ka edhe shumë gjëra (si p.sh. figuracioni i pasur poetik) që u japin vlerë të njëmendtë artistike.

Kemi vërejtur se poetja Aliu më shumë është e prirur për ta shtjelluar vargun e gjerë shumërrokësh dhe motivin atdhetar, me të cilin edhe identifikohet. Qysh në librin e parë me poezi lirike “Ngjyrat e atdheut”, poetja Xhemile Hoxha-Aliu paralajmëronte dhe na bënte me dije se ka dell për krijimtari dhe tanimë gjithnjë e më shumë është duke u afirmuar dhe puna e saj krijuese po jep frute për çdo ditë.

5. “DIELL I TRAZUAR”

Menjëherë, posa të fillojmë të lexojmë poezitë e vëllimit në fjalë, që në fjalët, vargjet dhe poezitë e para do të vërejmë se këtë vëllim e përshkon malli për atdhe, që është edhe lajtmotiv i këtyre poezive.

Mendojmë se poetja Xhemile Hoxha-Aliu jo rastësisht e kultivon poezinë me motivin atdhetar dhe të kurbetit, për faktin se qysh si e re, nga rrethana dhe kushte aspak të përshtatshme për qytetarin tonë, e sidomos për intelektualin, siç ishte dhe Xhemilja, ajo detyrohet që pavullnetshëm të shtegtojë viseve të botës, me mallin për atdheun në gji, për të gjetë vendstrehim dhe mikpritje te populli bujar gjerman, në Gjermaninë e qytetëruar, ku prej një kohe të gjatë jeton dhe krijon.

Sapo ta lexojmë poezinë e poetes Aliu, menjëherë do të na krijohet përshtypja se vargjet e saj sikur i kemi lexuar dhe njëherë tjetër, ngase këto vargje na tërheqin për lexim me motivin që trajtojnë dhe me mënyrën e veçantë të të thururit interesant dhe mjeshtrisht. Nga këto poezi ne informohemi për hollësira, madje edhe për asosh, që rëndomë merren si personale, siç janë p.sh malli për shtëpinë, për oborrin, pastaj për lulet, për arat, fushat e malet e vendlindjes së poetes, ku kuptohet zjarri i mallit të poetes, i shpjeguar thellësisht dhe hollësisht përmes vargëzimit.

Poetja Xhemile Hoxha-Aliu e di shumë mirë se lexuesi nuk kërkon vetëm të lexojë, por ai me të drejtë don që ky lexim të shkaktojë kënaqësi dhe ndezje ndjenjash, sepse, tek e fundit këtu qëndron edhe qëllimi i të krijuarit artistik, që të përjetojmë dhe të gjejmë kënaqësi në mënyrat e fshehta të vargëzimit, prandaj me vargjet e saj, kjo autore ia del suksesshëm për ta kryer misionin prej artistes.

Vetë natyra jonë njerëzore sikur është e prirur që gjithnjë, herë më pak e herë më shumë, të futet nëpër labirinthet nga më të panjohurat. Ajo është e tillë dhe nuk qëndron kurrë në të njëjtin vend, e uritur për gjithçka të re. Pra ne jemi të etshëm të lexojmë krijime për çështje dhe fenomene e dukuri të ndryshme, me kusht që të mos na shkaktojnë monotoni apo mërzitje. E të gjitha këto lexuesi do t’i përjetojë gjatë leximit të vëllimit poetik „Qiell i trazuar„ të poetes Xhemile Hoxha-Aliu, ku çdo varg, strofë e poezi përshkhet nga malli për atdhe, për vendlindjen, shtëpinë e oborrin, ku autorja hodhi hapat e parë në jetë, motiv ky që vërtet na dhuron emocione të forta edhe neve, që fatmirësisht jetojmë në atdhe dhe nuk e përjetuam jetën e mërgimtarit.

Xhemile Hoxha-Aliu edhe në këtë vëllim ka ditur të përzgjedh motivin dhe tematikat, që i ka trajtuar mjeshtrisht, saqë interesimi i lexuesit nuk fashitet as atëherë kur mbaron leximi.

Vëllimi poetik „Qiell i trazuar„ i poetes Aliu është një tërësi tablosh të jetës në kurbet, e ravijëzuar me mall e nostalgji për truallin e njerëzit e gjakut dhe për gjithçka që i përket atdheut, ngase autorja, tek ky mall që përvëlon e gjen burimin për të shprehurit e gjallë, plot eksplozivitet, elemente këto, që na nxisin për t’i lexuar dhe për t‘i shijuar, por edhe për t‘i përjetuar këto vargje të përflakura me mallin atdhetar sa më autentikisht.

Poetja Xhemile Hoxha-Aliu, vërehet shumë qartë se edhe në vëllimin poetik „Qiell i trazuar„ ka bërë përpjekje serioze prej krijueseje të denjë që të gjejë rrugë dhe mundësi të reja të krijimit poetik, ngase këtë e kërkon edhe vetë jeta.

Siç u tha dhe më herët, motiv dominant të këtij vëllimi e kemi motivin atdhetar, mallin për vendlindjen, motivin e kurbetit dhe për pasojë poetja ka kultivuar poezi për atdheun, poezi sociale, refleksive (meditative) dhe kozmopolite.

Gjuha e përdorur në përmbledhje është e thjeshtë, e pastër, me fjalor të kuptueshëm dhe vargjet janë të pasura me figuracion të mjaftueshëm poetik. Ndërtimi i vargut është unikat. Kemi vargje llojesh, rrokjesh, rimash dhe metrash të ndryshëm.