Nga Mero Baze
Dhimitri ishte xhaxhai im grek. Kur isha i vogël as më shkonte në mendje të vija në dyshim që ishte vëllai i babait tim. Shkoja zakonisht në pushimet e prillit në shtëpinë e tij, në katin e parë të një pallati me katër kate në Tepelenë, dhe kurrë nuk e kam kuptuar ku flija me aq shumë fëmijë të tij.
Manthua, djali i tij i madh, ishte tutori im dhe unë isha nën urdhërat e tij dhe kur hiqeshim zvarrë me karroca me kuzhineta rrugëve të qytetit, kur luanim me top pas pallatit dhe kur duhet të ktheheshim të hanim ndonjë fetë bukë fshehtas në shtëpi, para vaktit të drekës.
Dhimitri ishte një burrë i heshtur, që më gëzonte kur kishte rast të fliste në prani time, pasi fliste shqip. Nëna e tij, që në fillim nuk e kuptoja pse nuk ishte gjyshja ime, fliste vetëm greqisht. Ajo banonte në Dervician dhe vinte shpesh për vizita. Dukej gjithnjë e mërzitur. Një djalë i saj, Mihali, ishte në burg, dhe unë atë “nuk e kisha”, xhaxha. Askush nuk fliste përse ai ishte në burg, por unë në mendjen time e mendoja si dikë që ishte zënë me policin në rrugë.
Sidoqoftë xhaxha kisha vetëm “xhaxhi Dhimitrin”. Ky vinte tek ne kur kishim “sebepe”, kur fejohej ndonjë motër, apo kur dikush nga të afërmit e babit vdiste.
* * *
Kur mbarova gjimnazin dhe kisha frikë nga problemet e babait tim, si pengesë për të marrë shkollën e lartë, Manthua ishte makthi im. Ai kishte mbaruar me dhjeta gjimnazin, por nuk i kishin dhënë shkollë të lartë. Xhaxhi Dhimitri nuk e thoshte kurrë arsyen. As Mantho. Të gjithë bënim sikur e dinim, se ishte një gjë që kishte lidhje me atë xhaxhain tjetër.
Ai nuk paskësh rrahur ndonjë polic, siç e mendoja unë. Kishte bërë “agjitacion”.
Babai, që hetonte makthin tim, më siguroi se nuk do kisha probleme, se Samiu, një miku tij, kryetar cooperative, ishte bërë kryetar Komiteti, por Manthua, të cilin e kisha si model të njeriut që dinte gjithë ato gjëra, ishte ende pa shkollë.
Më në fund unë ika në shkollë. Manthua nuk iku përsëri. Ai duhet të priste dhe dy vjet të tjera, derisa dikush u kujtua t’i hiqte nga lista e të përndjekurve dhe e çuan me korenspodencë në Institutin e Kamzës
Atëhere unë dija shumë më tepër për xhaxhain tim. Ai ishte financier i fermës së vetme të qytetit, dhe një prej dropullitëve të respektuar të qytetit. Dhe isha sqaruar prej babait tim përse e kishim xhaxha.
* * *
Babai im dhe Dhimitri ishin gjendur si ushtarë në Korçë gjatë “provokacioneve” greke të vitit 1949. Ata ishin pjesë e Regjimentit Rezervë të Komandës së Përgjithshme në Elbasan, një repart i përzgjedhur që u vu në dispozicion të ushtrisë kur ushtria greke kaloi kufirin shqiptar në fillim të gushtit 1949.
Një tjetër repart shoqëronte kamionët me armatim nga porti i Durrësit ku shkarkohej armatimi i ardhur nga Bashkimi Sovjetik, ku u jepej forcave aleate greke, që luftonin për të vendosur komunizmin në Greqi. Shqipëria praktikisht, ishte kthyer në një urë kalimi për destabilizimin e Greqisë dhe depërtimin e forcave pro sovjetike, atje.
Një natë i thirri komisari i repartit. Në fillim babanë, si më të besuar. Ishte shqiptar. Pastaj edhe dy minoritarë grekë të tjerë. Duhet ta hidhnin si kundërzbulues në tokën greke, të numëronin sa tanke, sa trupa dhe çfarë armatimi kishin grekët.
Babai e tregonte me shumë dridhërima skenën, kur kishin tentuar të kalonin matanë kufirit. I kishin dhënë fjalën njëri-tjetrit që çfarëdo të ndodhte, ata do të ishin bashkë dhe besnikë ndaj njëri-tjetrit. Dhe, udhëtimi i parë nuk kishte shkuar keq.
Ata kishin takuar një nëntoger shqiptar që kishte 6 ditë që qëndronte tek piramida, dhe ai kishte pasur nge t’i numëronte me ditë të tëra “forcat armike”. U tha se “bazat” tona në Greqi janë prishur dhe kemi humbur komunikimin. Por ai ua përshkroi të gjitha armatimet e ushtrisë greke.
Ishte Regjimenti i 9-të, i Divizionit të 10 -të të Forcave Mbretërore me ushtarë me rrogë nga Kreta. Bëhej fjalë për njësi që kishin nga 5 topa secila, për 250 mushka, tanket etj. Dhe ata tani ndjeheshin që kishin bërë detyrën.
Ditën tjetër u nisën në një mision të dytë, në drejtim të kufirit jugor, afër Dardhës. Këtu ishte pak më vështirë. U rikthyen duarbosh në Dardhë, aty ku ishte dhe një repart ushtarak. Fati u kishte rezervuar surpriza. Kur hynë në tokën shqiptare, dëgjuan që matanë kufirit, ushtarët grekë po bërtisnin “Zita, Zita” dhe në qiell panë raketa të bardha.
“I kërkuam bukë kapterit në repart dhe na solli bukë të bardhë gruri dhe konserva mishi”.
-Ku i gjetët këto?
Kapteri tregoi me gisht nga larg një çadër të bardhë.
-Ka ardhur i madhi aty. Ka thirr dhe grekët tanë. Mbreti Jorgo ka kërcënuar se do futet në tokën shqiptare të ndjekë komunistët grekë. Shoku Enver i ka thënë se ne kemi detyrë nga Kushtetuta t’i mbrojmë ata që ikin nga diktatura. Mbreti Jorgo i paska thënë “dakord”, por jo njerëz të armatosur. Atëhere shoku Enver ka thirrur Zaharidhisin dhe i ka thënë se duhet të dorëzoni armët që t’u pranojmë këtu. Dhe më duket se ua morën armët këtyre aleatëve tanë. Tre më të rëndësishmit i çuan në Cërrik. Të tjerët në Korçë.
Ishte fjala për pazarin mes komunistëve shqiptarë dhe qeverisë greke, që mbylli konfliktin e shpërthyer ngaqë Shqipëria ishte bërë bazë e komunistëve grekë që luftonin për të rrëzuar qeverinë me armë.
Nën paranojën që Hoxha kishte, se ai konflikt mund ta rrëzonte nga pushteti, ai në fund i shiti komunistët grekë. Babai me Dhimitrin kishin shpëtuar paq. Prej asaj dite, nuk u ndanë më kurrë.
* * *
Më 1993 isha në Dropull. Një prift ortodoks grek që shërbente në Dropull ishte bërë epiqendra e nacionalistëve grekë aty. Shqipëria akuzon priftin grek, Krisostomos Maidonis, se po luftonte për aneksiminin e jugut të Shqipërisë.
Berisha nxorri një urdhër ekstradimi, nën nxitjen e Shërbimit Informativ, dhe tensioni u rrit. U krijua gati një gjendje lufte. Në një tubim në Dervician, besimtarë ortodoksë të minoritetit, disa veprimtarë nacionalistë dhe një grup gazetarësh kurajozë, ishin në qendër të fshatit, kur një burrë ngriti flamurin e Greqisë dhe tha “Duam autonomi për Vorio-Epirin”.
Kolegia ime Brisedia Mema punonte për AFP dhe kishte qenë aty. Unë isha drejtor i lajmeve në ATSH. Lajmi mori dhenë. Ne e paraqisnim si një përpjekje e nacionalistëve “vorio-epirotë” me një prift radikal, grekët e paraqisnin si vullnet të popullit të Dropullit, gazetarët e huaj si konflikt të Berishës me pakicat. Gjithë shigjetat ishin mbi atë burrin që kishte kërkuar autonomi.
Quhej Mihal Masho. Unë vetë e kisha raportuar në disa lajme. Të nesërmen disa gazeta kishin botuar lajmet e mija.
Në fundjavë isha tek babai. Ai po lexonte një gazetë “Republika”, ku ishte dhe një komenti im paksa agresiv.
-Mihalit nuk ju ndanë sherret, tha.
-Kush është Mihali, i thashë unë?
-Mihali, ky që ka kërkuar autonominë. Është vëllai i Dhimitrit, vëllait tim. Ai që ka qenë në burg.
Ngela pa fjalë. Si një kovë uji e ftohtë mbi krye, fjalia e babait kishte shkrehur gjithë patetizmin tim në atë shkrim.
-Shpresoj mos ta ketë lexuar xhaxhi Dhimitri, thashë me vete.
* * *
Riatdhesimi i priftit grek dhe “proçka” e “xhaxhi” Mihalit që kishte kërkuar autonomi, e kishin bërë të vetën. Reagimit të Shqipërisë, që kishte zbuar priftin grek, ju kundërpërgjigj Athina, duke zbuar emigrantët shqiptarë. I kapnin ku të mundnin, i rrihnin, i fusnin në kushte çnjerëzore në autobusa, u merrnin lekët dhe plaçkat, dhe i sillnin në Kakavijë.
Një miku im gazetar, A.C. më kërkoi ndihmë për një hall që kishte në Greqi. Vëllain e tij e kishin kthyer me operacionin “fshesa” dhe atij i kishin ngelur lekët në bankë në Greqi.
-Si duhet t’ia bëjmë?
Mu kujtua “xhaxhi” Mihali. Ishte i vetmi njeri që njihja në tokën shqiptare, që në atë kohë mendoja se e kishte mirë me grekët. E dërgova atje. Vetë nuk guxova të shkoja.
Mihali e kishte pritur mirë dhe e kishte ndihmuar. Vëllai i tij kishte mundur t’i merrte mbrapsht lekët e tij. Dhe unë u kënaqa që ai nuk kishte lexuar shkrimet e mija.
* * *
Një vit më pas, situata u tensionua përsëri. Tanimë kishte ndodhur ngjarja e prillit në Peshkëpi dhe tonet ishin forcuar. Fatmiri, oficeri i vrarë në kufi, kishte qenë për tre muaj oficer i kompanisë ku unë kisha kryer zborin tre mujor pas mbarimit të Universitetit, në Grehot. Ishte e pabesueshme që i kishte ndodhur atij fatkeqësia. Bashkë me të, dhe një ushtari nga Myzeqeja.
MAVI, një organizatë fantazëm, që mban gjallë shpresat për aneksimin e Jugut të Shqipërisë, krijuar gjatë Luftës së Dytë Botërore, botoi në gazetës “Stohos” foton e “heronjve” që kishin sulmuar.
Një gjykatë greke dy vjet më vonë i nxorri nga burgu se nuk gjetën prova. Ishte koha kur Berisha ishte pajtuar me Greqinë. Mes atyre që ishin nën akuzë si vrasës, ishte dhe Fredi Bejleri, një minoritar, drejtues i OMONIA-s, që zgjedhjet e shkuara garoi nën siglën e Berishës për kryetar bashkie në Himarë. Dhe ta mendosh që Berisha për atë desh nisi luftë me Greqinë.
* * *
Me Mihalin nuk u takova. Pyesja vazhdimisht se çfarë bënte ai në Dervician, çfarë bënte me kishën, dhe pse ishte aq ndryshe nga vëllai i tij, xhaxhi im Dhimitri. Dy herë e kam pas shumë afër mes njerëzve në Dervican, por nuk kam guxuar t’i flas. Tani nuk më dukej dhe aq stabël, sa mund ta kuptonte kush isha.
-E kam inatin me ca mutër këtu në fshat, që më bëjnë si demokratë, i kishte thënë një mikut tim nga Derviciani. U bënë këta të duken më të zotë se ne, që kemi hequr në burgje.
* * *
Një natë dimri në vitin 2010 po kthehesha për Tiranë nga Peshtani. Më ngriti dorën në errësirë, mes erës që të kujton se je në Tepelenë, një burrë i thyer në moshë. Ndalova dhe e mora në makinë.
-Deri në Qesarat jam, më tha
Tunda kokën pa fjalë.
Pas pak ndodhi ajo skena e rëndomtë, që ai pasagjeri të njeh dhe të pyet për politikën.
Ishte koha që kisha një emision ditor në TV dhe fundjavën e kisha për t’u qetësuar.
-Po më bëre pyetje, do të zbres në Memaliaj, i thashë.
-Jam vëllai i Fatmirit, më tha me nxitim, sikur do ta zbrisja vërtetë. Atij oficerit të vrarë në Peshkëpi. E di që e ke njohur, se na ka pas thënë Fatmiri.
U ndjeva keq që kisha refuzuar bisedën dhe i fola me një lloj përgjërimi për të. Dhe i futa një të sharrë atyre banditëve grekë që e kishin vrarë.
-Duhet sqaruar ajo punë, më tha. Nuk është ashtu si duket. Grekët janë mburrur kot aty.
-Po si është, i thashë?
-Nuk e di si është tamam, por nuk vdes pa e zbardhur, tha. Ata minoritarët shqiptarë që janë përzierë në vrasje kanë pasur një kallauz brenda, kanë dash të vjedhin depon dhe materialet, dhe u ka ikur situata nga kontrolli. S’është punë “Vorio Epiri”, kjo është punë plaçke.
-Po Greqia e pranoi, i thashë unë. Ne desh hymë në luftë me ta, për atë gjë.
-E di, e di, tha. Qeveritë atë punë kanë, dhe këta që duan të duken si heronj atë punë kanë, por duhet hetuar ajo gjë. Unë dua gjakun e vëllait, jo koka turku.
Dhe nisi nga detajet, nga inskenimet, nga marrja peng fallco e kapterit, nga ata minoritarët, që kanë atë ndërtimin në anë të rrugës kur ikën në Jorgocat, ata që njohin atë.. që kanë dash të vjedhin atë… që… që… që…
Një skenar krejt i ri, banal, shqiptaro-grek, shumë larg nacionalizmit me të cilin u ngrefosën të dy palët, po më dilte para sysh.
Në Qesarat e zbrita vëllain e Fatmirit me shumë dhimbje. I dhashë numrin e telefonit të vinte të më takonte në Tiranë. Mu duk shumë i kërusur nga hallet dhe pafuqia për t’i shkuar të vërtetës në fund. Të vërtetës që për atë nuk ishte ashtu si dukej. Unë kisha shkruar një libër të tërë për këtë krizë, pa e takuar këtë njeri.
Dhe ndërsa ai u zhduk në rrugën e ftohtë dhe të errët në një fshat buzë rrugës, mu kujtua xhaxhi Dhimitri. Njeriu fjalëpak, i mençur, me një palë syze me xhama si fund kavanozi të trasha, që më shumë se e shpëtonin nga miopia, e bënin të ishte më i mbrojtur nga vështrimet tona zhbiruese. Një grek i Dervicianit që vdiq në Tepelenën myslimane, me shumicën e fëmijëve të martuar në Shqipëri, me një vëlla që nga inati i fshatit, ishte bërë më grek se grekët.…
Dhe përsëri më erdhi në kokë biseda me vëllain e Fatmirit të vrarë më 10 prill 1994 në Peshkëpi. Është heroi ynë dhe makthi i familjes së tij, që di një të vërtetë tjetër, që ne, edhe sikur ta zbardhim, s’kemi për ta pranuar. Ne e kemi vendosur tashme që duhet të ndjehemi heronj përballë njëri- tjetrit, dhe jo njerëz normalë. Siç ndjehesha në prehërin e xhaxhait tim grek.
*Ky shkrim eshte botuar sot ne gazeten greke “Athens Voice”. Lexuesit ne greqisht mund ta shikojne ne linkun e meposhtem
Ο Έλληνας θείος μου
Του Mero Baze / Μέρο Μπάζε
Ο Δημήτρης ήταν ο Έλληνας θείος μου. Όταν ήμουν μικρός, ούτε που μου πέρναγε από το μυαλό ότι μπορεί να μην ήταν ο φυσικός αδερφός του πατέρα μου. Συνήθως πήγαινα στο σπίτι τους τον Απρίλιο. ‘Εμενε στον πρώτο όροφο μιας τριώροφης πολυκατοικίας στο Τεπελένη. Ποτέ δεν κατάλαβα πώς χωρούσα σε αυτό το σπίτι, με τόσα παιδιά που είχε.
Ο Μάνθος, ο μεγαλύτερος γιος του, ήταν ο κηδεμόνας μου. Τελούσα υπό τις εντολές του όταν σερνόμασταν με τα αυτοσχέδια καροτσάκια ρουλεμάν στους δρόμους της πόλης, όταν παίζαμε μπάλα πίσω από τη πολυκατοικία ή όταν μπαίναμε κρυφά στο σπίτι, για να φάμε καμιά φέτα ψωμί, πριν από το οικογενειακό γεύμα.
Ο θείος μου ο Δημήτρης ήταν ένας σιωπηλός άντρας που με έκανε χαρούμενο κάθε φορά που τον άκουγα – μιλούσε πάντα αλβανικά όταν ήμουν μπροστά του. Η μητέρα του, που ως παιδί δεν μπορούσα να καταλάβω γιατί δεν ήταν η γιαγιά μου, μιλούσε μόνο ελληνικά. Ζούσε στη Δερβιτσάνη (σσ. απο τα πιο γνωστά χωριά της ελληνικής μειονότητας στην Αλβανία). Επισκέπτονταν συχνά τον θείο Δημήτρη, πάντα στεναχωρημένη. Ένας από τους γιούς της, ο Μιχάλης, ήταν στη φυλακή. Εγώ, αυτόν δεν τον είχα θείο. Κανείς δεν έλεγε γιατί ήταν στη φυλακή. Θα είχε τσακωθεί με κάποιον τροχονόμο, φανταζόμουν. Όπως και να είχε, μόνο ο Δημήτρης ήταν θείος μου. Εκείνος ερχόταν πάντα στο σπίτι μας όταν αρραβωνιαζόταν καμία αδελφή ή πέθαινε κάποιος από τους συγγενείς μας.
* * *
Όταν τέλειωσα το λύκειο πλέον, φοβόμουν ότι λόγω των προβλημάτων που είχε ο πατέρας μου με το καθεστώς δε θα μπορούσα να σπουδάσω στο Πανεπιστήμιο (σσ. μια απο τις τιμωρίες του κομμουνιστικού καθεστώτος ήταν να απαγορεύσει στα παιδιά των «εχθρών» να σπουδάσουν). Η τύχη του Μάνθου έτρεφε τον δικό μου εφιάλτη. Εκείνος είχε τελειώσει με άριστα το λύκειο αλλά δεν του επέτρεψαν να πάει στο Πανεπιστήμιο. Ο θείος Δημήτρης δεν ανέφερε ποτέ την αιτία. Ούτε ο Μάνθος. Δεν χρειάζοταν. Όλοι γνωρίζαμε: είχε σχέση με τον άλλο «θείο», τον αδελφό του Δημήτρη. Εκείνος τελικά δεν είχε τσακωθεί με τροχονόμο, όπως νόμιζα ως παιδί. Είχε μπει φυλακή για «αντικαθεστωτική προπαγάνδα».
Ο πατέρας με διαβεβαίωνε ότι δεν θα αντιμετώπιζα κανένα πρόβλημα για να σπουδάσω. Ο Μάνθος όμως, που ήταν το πρότυπο μου ως προς τα γράμματα,γιατί δεν είχε πάει στο Πανεπιστήμιο; Τελικά, πήγα στο Πανεπιστήμιο. Για τον Μάνθο έπρεπε να περάσουν άλλα δύο χρόνια, ως που κάποιος στο Κόμμα θυμήθηκε να τον αφαιρέσει από τον «κατάλογο των ανεπιθυμήτων». Έτσι έγινε φοιτητής, «εξ’αποστάσεως» όπως έλεγαν εκείνη την κατηγορία φοιτητών. Δούλευε και ταυτόχρονα σπούδαζε στο Αγροτικό Ινστιτούτο στη πόλη Κάμζα (σσ. πόλη στα περίχωρα των Τιράνων)
Όταν πήγα στο Πανεπιστήμιο, ο πατέρας μου εξήγησε επίσης τους λόγους γιατί ο Δημήτρης ήταν θείος μου.
* * *
Ο πατέρας μου και ο Δημήτρης είχαν βρεθεί ως στρατιώτες στην Κορυτσά, κατά τη διάρκεια των λεγόμενων “ελληνικών προκλήσεων” του 1949 (σσ. το καλοκαίρι του 1949, o Ελληνικός Στρατός βομβάρδισε και επιτέθηκε σε στρατιωτικούς στόχους σε αλβανικό έδαφος, που θεωρούσε ως βάσεις ανεφοδιασμού του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας). Ήταν μέρος μιας επίλεκτης μονάδας του Αλβανικού Στρατού, που δημιουργήθηκε για να αντιμετωπίσει τα ελληνικά στρατεύματα, όταν εκείνα πέρασαν τα αλβανικά σύνορα στις αρχές του Αυγούστου του 1949. Μια άλλη παρόμια μονάδα συνόδευε τα φορτηγά που μετέφεραν όπλα, τα οποία έφθαναν απο την Σοβιετική Ένωση, από το λιμάνι του Δυρραχίου στους Έλληνες κομμουνιστές στη Κορυτσά. Απο εκεί ο οπλισμός πήγαινε στην Ελλάδα στις δυνάμεις που αγωνίζονταν για την εγκαθίδρυση του κομμουνισμού στην χώρα. Η Αλβανία είχε ουσιαστικά μετατραπεί σε μία γέφυρα για την αποσταθεροποίηση της Ελλάδας.
Μια νύχτα, ο διοικητής της μονάδας, κάλεσε τον πατέρα μου και τον Δημήτρη. Στην αρχή κάλεσε μόνο τον πατέρα μου, ως πιο έμπιστο. Επειδή ήταν Αλβανός. Θα τους έστελναν ως κατάσκοπους σε ελληνικό έδαφος. Η αποστολή τούς ήταν να μαζέψουν πληροφορίες για τον οπλισμό του Ελληνικού Στρατού.
Ο πατέρας μου, μου περιέγραφε με νευρικότητα το σκηνικό. Πριν ξεκινήσουν είχαν αποφασίσει οι δυο τους πώς ότι και να τους συνέβαινε, θα ήταν πάντα μαζί και πάντα πιστοί ο ένας στον άλλο. Το πρώτο τους “ταξίδι” δεν είχε πάει άσχημα. Είχαν συναντήσει έναν Αλβανό ανθυπολοχαγό που κατέγραφε επί έξι μέρες τις κινήσεις του Ελληνικού Στρτού. Τους ενημέρωσε ότι οι “επαφές μας” στην Ελλάδα είχαν εξουδετερωθεί και επομένως είχαμε χάσει κάθε επικοινωνία. Τους έδωσε αριθμούς σχετικά με τον οπλισμό του Ελληνικού Στρατού. Κοντά στα αλβανικά σύνορα κινούνταν το 9ο Σύνταγμα του 10ου τμήματος των Βασιλικών Δυνάμεων με μισθοφόρους στρατιώτες από την Κρήτη, τους είπε. Η κάθε μονάδα είχε από πέντε κανόνια, 250 μουλάρια, τανκς κ.α. Ο πατέρας μου και ο Δημήτρης επέστρεψαν πίσω στο αλβανικό έδαφος με αυτές τις πληροφορίες.
Την επόμενη μέρα, πήγαν σε άλλη αποστολή. Νότια των ελληνοαλβανικών συνόρων αυτή την φορά, κοντά στην αλβανική περιοχή της Ντάρδα. Εδώ τα πράγματα ήταν σκούρα. Επέστρεψαν με άδεια χέρια πίσω, στην στρατιωτική τους βάση. Όταν μπήκαν σε αλβανικό έδαφος ο διοιηκτής τους ανακοίνωσε τα μαντάτα. Ο Βασιλιάς Γεώργιος είχε απειλήσει να εισβάλλει στην Αλβανία για να εξουδετερώσει τους Έλληνες κομμουνιστές. Ο Ενβέρ Χότζα είχε πει στον Βασιλιά ότι το Σύνταγμα της Αλβανίας τον υποχρέωνε να προστατέψει όσους προσπαθούν να ξεφύγουν από πολέμους και δικτατορίες. Ο Βασιλάς Γεώργιος φαίνεται πως απάντησε ότι ήταν απαράδεκτο να προστατεύονται ένοπλοι στρατιώτες. Στη συνέχεια, ο Ενβέρ Χότζα είχε καλέσει τον Ζαχαριάδη και είχε ζητήσει απο τους ενόπλους Έλληνες κομμουνιστές να παραδώσουν τον οπλισμό τους εάν θέλουν να βρουν καταφύγειο στην Αλβανία. Φαίνεται πως έτσι έγινε. Ο Ένβερ Χότζα για να σώσει την εξουσία του πούλησε τους Έλληνες κομμουνιστές.
Σε κάθε περίπτωση ο πατέρας μου και ο Δημήτρης εξήλθαν ζωντανοί απο όλο αυτό.
Απο τότε είπαν ότι είναι αδέλφια για πάντα.
* * *
Το 1993, βρισκόμουν στην περιοχή της Δρόπολης. Κάποιος Έλληνας ιερέας είχε γίνει το σύμβολο των Ελλήνων εθνικιστών εκεί. Η Αλβανία κατηγορούσε τον Έλληνα ιερέα, Χρυσόστομο Μαϊδώνη, ότι αγωνίζεται για την προσάρτηση του νότου της Αλβανίας στην Ελλάδα.
Ο Σαλί Μπερίσα, μετά απο εισήγηση των Αλβανικών Μυστικών Υπηρεσιών, ζήτησε την απέλασή του ιερέα. Η ένταση μεταξύ Ελλάδας και Αλβανίας αυξήθηκε κατακόρυφα. Μια σχεδόν εμπόλεμη κατάσταση. Σε ένα συλλαλητήριο στη Δερβιτσάνη, στο κέντρο του χωριού ένας μεσήλικας άντρας ύψωσε τη ελληνική σημαία και είπε: “θέλουμε την αυτονομία της Βόρειας Ήπειρου”. Η συνάδελφός μου, Βρισηίδα Μέμα, που εργαζόταν για το Γαλλικό Πρακτορείο ήταν εκεί. Και εγώ ήμουν εκεί, διευθυντής τότε του Αλβανικού Πρακτορείου Ειδήσεων. Η είδηση για το σύνθημα της απόσχισης διαδόθηκε. Εμείς απο την πλευρά μας παρουσιάσαμε το γεγονός ως ένα στημένο σκηνικό των εθνικιστών “βορειοηπειρωτών” και ενός εξτρεμιστή ιερέα. Οι Έλληνες το παρουσίασαν ως η «βούληση του λαού της περιοχής». Οι ξένοι δημοσιογράφοι ως σύγκρουση του Σαλί Μπερίσα με τη μειονότητα. Όλα τα βέλη και τα φώτα στράφηκαν σε εκείνον τον άνδρα που είχε φωνάξει «αυτονομία». Ονομαζόταν Μιχάλης Μάσιος. Εγώ ο ίδιος, είχα αναφέρει το όνομά του στις ανταποκρίσεις μου. Την επόμενη μέρα, κάποιες εφημερίδες αναδημοσίευσαν τις ανταποκρίσεις μου.
Το Σαββατοκύριακο εκείνο πήγα στο πατρικό μου. Βρήκα τον πατέρα μου διαβάζοντας στην εφημερίδα “Ρεπουμπλίκα” ένα σχόλιο δικό μου για το συμβάν, κάπως επιθετικό.
«Δεν ξέφυγε ποτέ απο τους μπελάδες ο Μιχάλης», ψιθύρισε ο πατέρας μου.
«Ποιος είναι ο Μιχάλης;», τον ρώτησα.
«Ο Μιχάλης, αυτός που ζητάει την αυτονομία για την Βόρεια Ήπειρο. Είναι ο αδελφός του αδελφού μου, του Δημήτρη. Αυτός που έκανε φυλακή», απάντησε.
Έμεινα άφωνος. Σαν να μου έριξε κάποιος έναν κουβά με κρύο νερό στο κεφάλι.
Ελπίζω ο θείος Δημήτρης να μην διαβάσει το άρθρο μου, είπα μέσα μου.
* * *
Στην απέλαση του Έλληνα ιερέα απο την Αλβανία, η Αθήνα ανταπάντησε με την απέλαση χιλιάδων Αλβανών μεταναστών. Τους μάζευαν απ΄ όπου μπορούσαν, τους στοίβαζαν απάνθρωπα σε κλούβες, τους έπαιρναν τα χρήματα και τους έφερναν στην Κακαβιά.
Κάποιος φίλος μου δημοσιογράφος, μου ζήτησε τότε βοήθεια. Τον αδελφό του τον είχαν απελάσει με την επιχείρηση “σκούπα” αλλά τα χρήματα του αδελφού είχαν μείνει σε ελληνική τράπεζα.
Θυμήθηκα τον «θείο» Μιχάλη. Ήταν το μόνο πρόσωπο που ήξερα σε αλβανικό έδαφος που διατηρούσε καλές σχέσεις με τους Έλληνες. Έστειλα τοτε τον φίλο μου στο Μιχάλη. Δεν τολμούσα να πάω ο ίδιος μετά το άρθρο που είχα γράψει,
Ο Μιχάλης τον είχε καλοδεχτει και τον είχε βοηθήσει. Ο αδελφός του πήρε πίσω τα χρήματά του. Κι εγώ ήμουν ευτυχής που ο Μιχάλης δεν είχε διαβάσει μάλλον το άρθρο μου.
Δεν συναντήθηκα ποτέ προσωπικά με τον Μιχάλη. Ρωτούσα κάθε τόσο ανθρώπους που τον γνώριζαν τι κάνει και γιατί διέφερε τόσο πολύ απο τον αδελφό του, τον θείο μου τον Δημήτρη. «Είμαι θυμωμένος με κάποιους άχρηστους εδώ στο χωριό που παριστάνουν τους δημοκράτες», είχε πει σε έναν φίλο μου απο την Δερβιτσάνη. «Νομίζουν τώρα αυτοί ότι είναι καλύτεροι από εμάς που υποστείκαμε τα πάνδεινα στις φυλακές»…
* * *
Ένα χρόνο αργότερα, η ένταση έφθασε πάλι στα ύψη μεταξύ των δυο χωρών. Αυτή τη φορά είχαν συμβεί τα γεγονότα της Επισκοπής, τον Απρίλιο του 1994. Ο Φατμίρ, ο αξιωματικός που είχε δολοφονηθεί στο συνοριακό φυλάκιο, ήταν ο διοικητής του τάγματός μου, στο στρατιωτικό κέντρο όπου είχα υπηρετήσει τη τρίμηνη στρατιωτική μου θητεία. Εκείνος και άλλος ένας στρατιώτης απο την Κεντρική Αλβανία.
Η MAΒΗ, μια οργάνωση-φάντασμα που κρατάει ζωντανές τις ελπίδες για την προσάρτηση της νότιας Αλβανίας, δημοσίευσε στην εφημερίδα «ΣΤΟΧΟΣ» τις φωτογραφίες των «ηρώων» που είχαν επιτεθεί στην Επισκοπή… Δύο χρόνια αργότερα, όταν η ένταση είχε κωπάσει, ελληνικό δικαστήριο τους άφησε ελεύθερους για «έλλειψη στοιχείων». Ήταν η εποχή που ο Σαλί Μπερίσα τα είχε πλέον καλά με την Ελλάδα. Ανάμεσα σε αυτούς που κατηγορούνταν για εμπλοκή στην υπόθεση της Επισκοπής, ήταν και ο Φρέντι Μπελέρι, ένας Έλληνας μειονοτικός, εκ των ηγετών σήμερα της πολιτικής οργάνωσης ΟΜΟΝΟΙΑ. Στις προηγούμενες δημοτικές εκλογές κατέβηκε ως υποψήφιος Δήμαρχος στην Χειμάρρα, με το ψηφοδέλτιο του κόμματος του Σαλί Μπερίσα. Και να σκεφτεί κανείς ότι ο Σ. Μπερίσα, εξαιτίας Φ. Μπελέρι, είχε οδηγήσει παραλίγο την Αλβανία σε πόλεμο με την Ελλάδα.
* * *
Το 2010, μια νύχτα του χειμώνα με κακοκαιρία επέστρεφα με το αυτοκίνητό στα Τίρανα από την Πέστανη (σσ. περιοχή στην Αλβανία). Κάποιος ηλικιωμένος μου έκανε ωτοστόπ στον δρόμο. Σταμάτησα το αυτοκίνητο και ανέβηκε.
“Πάω στο Κεσαράτι”, μου είπε.
Κούνησα το κεφάλι μου χωρίς να πω κουβέντα.
Μετά από λίγο, εξελίχθηκε η συνηθισμένη σκηνή στην Αλβανία: ο επιβάτης σε αναγνωρίζει και αρχίζει να σε ρωτάει για την πολιτική. Εκείνη την περίοδο είχα μια τηλεοπτική πολιτική εκπομπή και το σαββατοκύριακο ήθελα μόνο να χαλαρώσω.
«Εάν συνεχίσεις να με ρωτήσεις για πολιτική θα σε κατεβάσω κάτω», του είπα αστιευόμενος.
«Είμαι ο αδελφός του Φατμίρ», μου είπε βιαστικά, επειδή δεν κατέλαβε ότι έκανα πλάκα. «Του αξιωματικού που σκοτώθηκε στην Επισκοπή. Ξέρω ότι τον γνωρίζετε γιατί μας το είχε πει ο ίδιος».
Ένιωσα τύψεις που είχα κάνει το αστείο και άρχισα να βρίσω τους Έλληνες αλήτες που τον δολοφόνησαν.
“Πρέπει να ριχτεί φως σε αυτή την υπόθεση”, μου είπε. «Δεν είναι ακριβώς έτσι όπως λένε. Οι Έλληνες καυχήθηκαν τζάμπα εκεί πέρα».
«Πως είναι δηλαδή;», τον ρωτάω.
“Δεν ξέρω πώς ακριβώς είναι, αλλά δεν θα πεθάνω χωρίς να το μάθω”, απάντησε. «Αυτοί οι Αλβανοί, δηλαδή οι Έλληνες μειονοτικοί που ενεπλάκησαν στη δολοφονία, είχαν άλλη πρόθεση, ήθελαν να κλέψουν την στρατιωτική αποθήκη και τα υλικά και τους ξέφυγε η κατάσταση εκτός ελέγχου. Δεν έχει σχέση με καμία “Βόρειο Ήπειρο”, ήταν θέμα πλιάτσικου», κατέληξε.
“Η Ελλάδα το δέχθηκε όμως”, του είπα. «Παραλίγο κατέληξαν σε πόλεμο οι δυο χώρες για αυτό το πράγμα»
«Ναι, ναι το ξέρω», μου είπε. «Αυτή την δουλειά έχουν οι κυβερνήσεις και αυτοί που θέλουν να παριστάνουν τους ήρωες, αλλά πρέπει να ριχτεί φως. Εγώ θέλω το δίκιο του αδελφού μου, όχι άλλα κεφάλια για θυσίες». Και άρχισε να μου λέει λεπτομέρειες, για δραματοποιήσεις, για δήθεν ομηρία του δεκανέα, για τους Έλληνες μειονοτικούς που είχαν χτίσει ένα αυθαίρετο στην άκρη του δρόμου, καθώς πηγαίνεις για το Γεωργουτσάτι, για εκείνους που γνωρίζουν τον τάδε…. που ήθελαν να ληστέψουν τον δεινα.. που… που… που…. Ένα εντελώς μπανάλ, ελληνο-αλβανικό σενάριο, μακριά από τον εθνικισμό με τον οποίο γκώσαν και οι δύο πλευρές, εμφανίστηκε μπροστά στα μάτια μου. Στο Κεσαράτι, χαιρέτησα με πόνο τον αδελφό του Φατμίρ. Του έδωσα τον αριθμό του τηλεφώνου μου, για να έρθει να με βρει στα Τίρανα. Μου φάνηκε πάρα πολύ ταλαιπωρημένος από τις καθημερινές έγνοιες της ζωής και την ανήμποριά του να βρει την αλήθεια για τον θάνατο του αδελφού του. Η δική του αλήθεια δεν ήταν εκείνη που έλεγαν τα δυο κράτη. Είχα γράψει ένα ολόκληρο βιβλίο για αυτή την κρίση της Επισκοπής, χωρίς να μιλήσω με αυτόν τον άνθρωπο…
Και καθώς εκείνος χάθηκε μεσα στο κρύο και το σκοτάδι, θυμήθηκα τον θείο μου τον Δημήτρη. Τον λιγομίλητο αυτόν άνθρωπο, τον σοφό, με ένα ζευγάρι χοντρά γυαλιά, τα οποία πιο πολύ τον προστάτευαν από τις περίεργες ματιές μας, παρά τον συνέδραμαν στη μυωπία του. Ένας Έλληνας από τη Δερβιτσάνη που πέθανε στο Τεπελένι, που τα περισσότερα παιδιά του παντρεύτηκαν στην Αλβανία, με έναν αδελφό που για το γινάτι του χωριού έγινε πιο Έλληνας και από τους Έλληνες…
Και ξανά στο νου μου ήρθε η κουβέντα με τον αδερφό του Φατμίρ που σκοτώθηκε στις 10 Απριλίου 1994 στην Επισκοπή. Είναι ο εθνικός μας ήρωας και ο εφιάλτης της οικογένειάς του, η οποία γνωρίζει μιαν άλλη αλήθεια απο αυτήν που πιστεύουμε εμείς, μια αλήθεια που ακόμα και αν επιβεβαιωθεί εμείς δεν θα την αποδεχτούμε. Γιατί έχουμε ξεκαθαρίσει και αποφασίσει. Πρέπει οπωσδήποτε να νιώσουμε ήρωες ο ένας απέναντι στον άλλο και όχι φυσιολογικοί άνθρωποι. Όπως ένιωθα εγώ κοντά στον Έλληνα θείο μου, τον Δημήτρη.
ΤΕΛΟΣ
